- Slow Journalism Coöp -
ONTKIEMD
Precisielandbouw / Permacultuur / Stadslandbouw
Duurzame landbouw is een twistpunt in de Vlaamse media de laatste paar maanden. Van stikstofakkoorden tot waterschaarste, velen hebben er een mening over. Maar wat is duurzame landbouw juist? Volgens beroemde ecoloog John Elkington moet landbouw zich focussen op drie zaken — people, planet, profit — om duurzaamheid te bekomen. In hoeverre zijn we de people en hun ervaringen vergeten in dit debat/verhaal?
Drie landbouwers doen hun relaas en tonen hierbij de strategieën voor duurzame landbouw die zij toepassen om de landbouwsector naar een betere toekomst te leiden.
PEOPLE, PLANET, PROFIT
In 1995 bedacht ecoloog John Elkington de term ‘people, planet, profit’, om mensen in het bedrijfsleven het belang van duurzame ontwikkeling duidelijk te maken. Een bedrijf moet rekening houden met de sociale, ecologische en economische aspecten van hun sector volgens Elkington. Toen al voorspelde Elkington dat de overgang naar een duurzame, kapitalistische samenleving moeizaam, of zelfs onmogelijk zou zijn. Achtentwintig jaar later is de term nog steeds relevant. Het holistische beeld dat ‘people, planet, profit’ promoot wordt alsmaar essentiëler in de landbouw, zo ook bij de Belgische boeren.
Je kan geen exacte definitie geven aan de term, maar wel een betekenis: Het is een landbouwvorm met als doel een oogst te kunnen produceren zonder dat je daarbij schade aanricht aan de natuur of omgeving. Zo zullen de volgende generaties geen last hebben van de landbouwpraktijken van hun voorouders.
“Het gaat niet over de vorige generatie die zaken voor je heeft verknoeid, maar wel over de drie toekomstige generaties na jou” – Eddy Decuypere
DATA FARMING
Precisielandbouw past moderne technologieën toe om de efficiëntie en duurzaamheid van landbouwpraktijken te verbeteren. Het maakt gebruik van informatietechnologie, geavanceerde sensoren, GPS, drones en andere gegevensverzameling- en analysemethoden om specifieke aspecten van de landbouw nauwkeurig te beheren en te optimaliseren.
Laurens Tack teelt Conference peren in Sint-Gillis-Waas. Met passie voor het vak en grote kennis van precisielandbouw, heeft hij Agromanager opgericht. Dit softwarebedrijf helpt fruittelers om hun onderneming optimaal te laten functioneren aan de hand van de verscheidene technologieën.
DE EXPERT BESPREEKT
Professor De Baerdemaeker is een van de pioniers van de precisielandbouw. In het verleden gaf hij les over Mechatronica, Biostatistiek en Sensoren voor de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen aan de KU Leuven. Sinds 1974 schrijft hij hierover wetenschappelijke artikelen. Met zijn jarenlange ervaring nuanceert Professor De Baerdemaeker de landbouwtechnieken van de boeren.
VAN VOEDSEL- TOT STIKSTOFOVERSCHOT
In de 20e eeuw gaf de landbouwsector niet om people of planet, enkel om profit. De wereldbevolking groeide snel en de landbouw moest bijbenen. Na de Tweede Wereldoorlog hielden landbouwers en beleidsmakers geen rekening met duurzaamheid; de mensen moesten weer eten hebben. Dat resulteerde in een overschot aan voeding. Om dit weg te werken, exporteerden Europese landbouwbedrijven hun producten naar het buitenland, zoals de Verenigde Staten. Alle beslissingen werden genomen met het oog op maximale winst. Hier voelen we nog steeds de effecten van, zoals een groot verlies aan biodiversiteit en een teveel aan stikstof bij de varkensboeren.
Momenteel is de wereldwijde voedselindustrie verantwoordelijk voor een kwart van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen. Landbouw en veeteelt zijn verantwoordelijk voor ongeveer 85% van de stikstofemissies, 70% van het watergebruik, 80% van het verlies aan biodiversiteit en 80% van de veranderingen in landgebruik. Beleidsmakers willen nu veranderingen teweegbrengen, zoals de uitvoering van het PAS-plan.
Volgens de Vlaamse overheid is in 65% van de natuurgebieden een teveel aan stikstof. Zo raakt de natuur en haar biodiversiteit verstoord. Daarom startte de Vlaamse overheid in februari 2022 het PAS, de Programmatische Aanpak Stikstof, wat de uitstoot van stikstof wil verminderen tegen 2030. Hierdoor moet het aantal varkens in Vlaanderen met 30% verlagen, wat betekent dat heel wat varkensboeren hun werk zullen verliezen. Ongeveer 900 landbouwbedrijven die te veel uitstoten, krijgen de kans om tegen 2025 vrijwillig te stoppen met hun landbouwvorm, weliswaar tegen een vergoeding.
“Ik ben veilig, maar ik ken een varkensboer die tot 2030 niets kan doen door de nieuwe beslissingen van de overheid” — Laurens Tack
Welzijn van mens en de duurzaamheid van de planeet zijn nu een prioriteit.
Op vlak van technologie loopt de landbouwsector achter wegens de beslissingen uit de 20e eeuw. Technologieën zoals verticale landbouw zitten nog maar in het beginstadium van hun ontwikkeling. Het wetenschappelijke artikel, ‘Vertical Farming and Cultured Meat: Immature Technologies for Urgent Problems’ (Tuomisto, 2019) haalt dit voorbeeld aan. Verticale landbouw gebruikt minder water, minder grond, minder pesticiden. Zulke technologieën zijn niet 100% duurzaam, maar wel een stap in de goede richting.
Volgens Hanna Tuomisto, experte in duurzame landbouwsystemen, is het pertinent dat de wereldwijde voedselindustrie een manier moet vinden om gezonde en duurzame voeding voor een groeiende en steeds meer welvarende wereldbevolking te verwezenlijken. Met de huidige klimaatomstandigheden zal dit moeilijk gaan. De boeren roeien met de riemen die ze hebben.
SIMPEL KAN OOK
Permacultuur is een holistische benadering van landbouw die zich richt op het creëren van veerkrachtige, productieve en duurzame ecosystemen. Het streeft naar een harmonische samenwerking met de natuurlijke omgeving, waarbij gebruik wordt gemaakt van principes en patronen die te vinden zijn in gezonde ecosystemen.
​
Landbouwpraktijken worden ontworpen en geïmplementeerd op een manier die de diversiteit en veerkracht van het ecosysteem bevordert. Naast voedselproductie streeft permacultuur naar het creëren van agro-ecosystemen die zelfvoorzienend en regeneratief zijn.
​
Tom De Windt is permaculturist en eigenaar van microgroentenbedrijf PachaGreens. Wat ooit begon als hobby in een tarwegrasboerderij is uitgegroeid tot een volwaardig bedrijf. Met behulp van biologische zaden en gerecyclede bodembedekking, brengt het bedrijf gezonde en duurzame microgroenten naar de consument.
DE EXPERT BESPREEKT
UITGEMELKTE PERS
Professor Decuypere gaf les in Biosystemen en Dier en Mens voor de faculteit Bio-ingenieurswetenschappen aan de KU Leuven. Sinds 1978 schrijft hij wetenschappelijke artikelen over biologie en agricultuur.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
© Eddy Decuypere
Hoewel de landbouwers het belang van technologie aanhalen in hun verhalen, beweert Decuypere dat technologie maar een klein onderdeel is van duurzame landbouw en zijn toekomst. “Technologie is belangrijk, maar het is niet de oplossing.”
Zo haalt hij de technologie van luchtwassers aan. Luchtwassers verwijderen stikstof en ammoniak uit de lucht, maar deze machines verbruiken veel elektriciteit en water. Verder blijkt uit een onderzoek van de Vlaamse Landmaatschappij dat tussen 2018 en 2022 23% van de luchtwassers uitstond. Dat zijn in totaal 292 van de 1272 luchtwassers. Dit komt doordat veel landbouwbedrijven de energierekening van de luchtwassers niet kunnen betalen. Zo belandt de landbouw in een vicieuze, onduurzame cirkel.
Volgens Decuypere start verandering dus niet bij technologie, maar bij bewustwording. Hij beklaagt de recente berichtgeving rond de landbouw. In feite zijn de meningen tussen landbouwers niet zo verschillend, maar iedereen verwoordt deze mening op een andere manier. Alsnog stellen de media twee landbouwvormen tegenover elkaar, terwijl ze eigenlijk hetzelfde willen: een balans tussen people, planet en profit.
De studie, 'Media coverage of digitalization in agriculture - an analysis of media content' (Höhler J., Mohr S., 2023), belicht dit probleem in de Vlaamse media. Volgens de studie berichten de media dikwijls over landbouw op een negatieve manier. Dit beïnvloedt niet alleen de mening van de bevolking en de consument, maar ook van de beleidsmakers. Beleidsmakers baseren zich op de reactie van het publiek om beslissingen te maken. Wel ontdekten ze dat er overwegend meer positief nieuws wordt gemaakt rond landbouwtechnologie. Höhler beweert dat een positieve berichtgeving van landbouwtechnologie zou zorgen voor de ontwikkeling van verdere technologieën.
​
​
​
​
​
Verder pleit Decuypere voor een prijswijziging van landbouwproducten. “Consumenten willen meer biologische producten en meer dierenwelzijn, maar dan zullen ze ook meer moeten betalen.”
Zo moet de overheid minimumprijzen voor landbouwproducten invoeren. Op deze manier worden lange ketens – van producent naar supermarkt – democratischer voor de landbouwer. De boer zal dan per eenheid van product meer verdienen. “Supermarkten horen dit niet graag, maar ze moeten minder zeggenschap hebben in de prijzen,” vindt Decuypere.
“Continu de prijzen verlagen om te concurreren met andere supermarkten, benadeelt de boer.” - Eddy Decuypere
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
© globalproductprices.com
De tabel toont de enorme verschillen in prijs van landbouwproducten binnen Europa. Behalve België zijn Polen en Spanje willekeurig gekozen. Dit toont aan dat een land als Polen vaker benadeeld is tegenover landen als Spanje en België. De Poolse boer doet er dus langer over om winst te maken, want hun producten worden aan een lagere prijs verkocht.
Toch ligt de schuld niet volledig bij de supermarkten. Waar Decuypere niet op duidt zijn de multinationals en private equity-bedrijven die zelf invloed uitoefenen op de supermarkten, en met gevolg ook de landbouw. De keten is dus langer.
Multinational Ahold Delhaize bezit negen bedrijven en heeft 6236 filialen wereldwijd. Private equity-bedrijf 3G Capital heeft aandelen in enkele van de grootste voedsel- en drankbedrijven ter wereld. Dankzij 3G Capital zijn AB Inbev gefuseerd met SABMiller, wat AB Inbev nu het grootste bierbedrijf ter wereld maakt. In 2015 fuseerden Kraft en Heinz aan de hand van 3G Capital, nu de vijfde grootste producent van voedingsmiddelen.
Achter de schermen bepalen multinationals en private equity-bedrijven wat we eten en hoeveel we hiervoor betalen. De status quo van landbouwproducten ligt in hun handen, aldus de bevindingen van de Agrifood Atlas (2017). Landbouw is hierdoor overgeleverd aan zulke variabelen, wat hen weinig autonomie geeft op economisch en ecologisch vlak.
VAN BOER TOT BORD
SKY HIGH FARMING
Stadslandbouw trekt urbanisatie in zijn voordeel door groen tussen en op de gebouwen te brengen van een stad. De sector maakt gebruik van daken, terrassen en balkons, of kleine ruimtes en muren voor verticaal tuinieren. Naast het afzetten van voedsel creëert de stadslandbouw op deze manier bewustwording bij de stadsmens rond voeding.
Adje Van Oekelen richtte in 2016 samen met Bram Stessel de dakboerderij op in het PAKT in Antwerpen. PAKT brengt ondernemers en stadsboeren samen om groenten te kweken en te verkopen op en rond de dakboerderij. Aan de hand van innovatieve en basistechnieken kunnen mensen bijleren over hooibalenteelt, zaaien, oogsten en tuinieren.
DE EXPERT BESPREEKT
PEOPLE ON THE PLANET (MAYBE MAKING A PROFIT)
Ecoloog John Elkington beweerde dat economische, ecologische en sociale stappen moeten worden gezet om verandering te brengen in de wereld. Deze elementen zijn nu besproken. Maar in zijn boek ‘In The Triple Bottom Line: Does It All Add Up?’ (2004) concludeerde Elkington met deze woorden:
“Het ‘people, planet, profit’-plan is nog maar het begin. Duurzame ontwikkeling en milieubescherming zullen een alomvattende uitdaging zijn in de 21e eeuw.”
Als puntje bij paaltje komt, willen de Vlaamse landbouwers gewoon ondersteund worden in hun werk. Laurens Tack haalt aan dat nieuwe boeren niet of met veel moeite kunnen opstarten. In de meeste gevallen bestaan de hedendaagse boeren omdat hun ouders of grootouders ermee gestart waren.
Tom De Windt ontwikkelde zijn bedrijf aan de hand van passie en Youtubevideo’s zijn bedrijf heeft opgebouwd. De stadsboerderij van PAKT geeft waarde en betekenis aan het eten op ons bord. Tack zet zijn kennis in via Agromanager om zo andere landbouwbedrijven verder te helpen. Deze succesverhalen verdienen gehoord te worden. Volgens deze journalisten is dat echte duurzaamheid. Duurzame landbouw geldt enkel wanneer de onderlinge relaties tussen landbouwers, alsook landbouwer en consument, onderhouden en gerespecteerd worden.
Door Anouk De Coensel, Wies Deferm, Axel Leemans, Tuur Smeets, Robbie Maes, Glenn Van Campenhout en Sam Vergauwen